In de auto klikken we zonder nadenken onze gordel vast. Maar op de fiets hebben we nog veel te weinig de reflex om onszelf te beschermen, merkt neurochirurg dr. Dimitri Vanhauwaert. Om het dragen van een fietshelm aan te moedigen, organiseert de Hersenletsel Liga voor het tweede jaar op rij de Dag van de Fietshelm op 9 april. “Met de hashtag #helmop zetten we een spotlight op de bescherming van je brein”, vertelt communicatieverantwoordelijke Carolien De Prycker.

“We zien veel te vaak slachtoffers van fietsongevallen op de spoeddienst”, vertelt dr. Dimitri Vanhauwaert. Als neurochirurg in AZ Delta en het Jan Yperman Ziekenhuis komt hij dagelijks in contact met de gevolgen van het niet-dragen van een helm. “Toch zijn er mensen die na een ongeval, operatie, pittige revalidatie én lang herstel nog steeds niet de noodzaak voelen om een helm te dragen. Dat is dweilen met de kraan open. De fietshelm is simpelweg onvoldoende ingeburgerd in de maatschappij. Daarom vind ik het heel belangrijk om als neurochirurg het dragen van een helm te promoten.”

Risico’s reduceren

Wist je dat bij minder dan één op de drie fietsongevallen een voertuig betrokken is? “Vaak vallen fietsers alleen – uit onoplettendheid, omdat er een putje in de baan is of door een tak op het fietspad – of haken ze in het wiel van een andere fietser”, vertelt dr. Vanhauwaert daarover. “Bij dergelijke ongevallen maakt een fietshelm dragen een groot verschil: volgens VIAS kan een helm het risico op een hoofd- en hersenletsel reduceren met 63 tot 88%! Al is het dragen van een helm alleen natuurlijk niet voldoende. Je moet er ook voor zorgen dat hij goed op je hoofd past en aansluit onder je kin.”

Er bestaan ook geavanceerdere MIPS-modellen die nog meer bescherming bieden bij klappen vanuit verschillende hoeken. “Die zijn natuurlijk wel een stuk duurder”, zegt dr. Vanhauwaert. “Maar je mag gerust zijn, ook de goedkopere helmen op de markt zijn uitvoerig getest en hebben een veilig CE-keurmerk. Een modale fietshelm is een betaalbare, toegankelijke en snel implementeerbare oplossing om je hoofd en hersenen te beschermen. Maar het allerbelangrijkste? Het is iets wat je zélf in handen hebt. We moeten misschien wat minder met de verwijtende vinger wijzen naar ‘de slechte fietspaden’ en ‘het drukke verkeer’ en meer focussen op onze eigen verantwoordelijkheid. Je hebt maar één stel hersenen, en die herstellen zich niet als ze structureel beschadigd zijn. Draag er dus zorg voor.”

Niet-aangeboren hersenletsel (NAH)

Wie geen fietshelm draagt, loopt heel wat risico’s. “Gaande van een lichte hersenschudding met stevige hoofdpijn tot een niet-aangeboren hersenletsel (NAH) met blijvende gevolgen”, legt dr. Vanhauwaert uit. “Een schedelbreuk vlak boven de hersenschors – waar de motoriek zit – kan bijvoorbeeld verlamming veroorzaken. Kneuzingen vooraan in de hersenen kunnen dan weer tot karakterveranderingen leiden. Maar de hersenen kunnen ook in hun totaliteit door elkaar geschud worden. Daardoor ontstaan kleine scheurtjes. Die hebben meestal niet één specifiek uitvalsverschijnsel, maar zorgen ervoor dat verschillende hersengebieden niet goed met elkaar communiceren. Dan krijg je symptomen zoals geheugenstoornissen, tragere reacties of concentratiemoeilijkheden. Dat zijn zaken die vaak pas naar boven komen wanneer mensen terug naar school of aan het werk gaan.”

Grote gevolgen dus. “Daarom organiseert de Hersenletsel Liga heel wat initiatieven om de levenskwaliteit van personen met een niet-aangeboren hersenletsel (NAH) te verbeteren”, vertelt Carolien De Prycker. “Zo kunnen mensen met NAH, hun familieleden én zorgverleners terecht bij onze Hersenletsel Lijn. Onze medewerkers bieden telefonische of digitale hulp en verwijzen bij nood aan trajectbegeleiding verder naar ondersteunende partners. Jaarlijks worden er meer dan 200 activiteiten georganiseerd voor personen met NAH en hun naasten: opleidingen, sessies, vormingen, lotgenotencontacten ... Die activiteiten groeperen we op onze website, zodat iedereen een duidelijk overzicht heeft van het aanbod. Op die manier helpen we mensen met een niet-aangeboren hersenletsel om te leren omgaan met hun nieuwe ‘ik’.”

Dag van de Fietshelm

Ook sensibilisering en preventie zijn agendapunten bij de Hersenletsel Liga. “Er zijn 300.000 mensen met NAH in België. Dat is onvoldoende geweten. Een hersenletsel is dan ook niet altijd zichtbaar. Denk maar aan een spraakstoornis, karakterverandering, overprikkeling of oververmoeidheid. Dat willen we aankaarten bij het grote publiek, zodat we meer begrip kunnen opbrengen voor elkaar. Het preventieluik ligt wat moeilijker, want een NAH kan niet altijd vermeden worden. Een beroerte, hersentumor, zuurstofgebrek ... Dat heb je niet zomaar in de hand. Maar de risico’s van een val op je hoofd kan je wél beperken. Net daarom vinden we de Dag van de Fietshelm zo belangrijk. Enerzijds omdat we hopen zo meer mensen met een fietshelm in het straatbeeld te zien, anderzijds omdat we op die manier (h)erkenning vragen voor de onzichtbare gevolgen van NAH.”

Breek er je hoofd niet over

Wat Carolien verwacht van deze tweede editie van de Dag van de Fietshelm op 9 april? “Hopelijk evenveel mediabelangstelling als vorig jaar. Tijdens de eerste editie hebben heel wat bekende Vlamingen ons een selfie bezorgd met hun helm op: Average Rob, Lydia Peeters, Annelies Verlinden, Goedele Wachters ... Op de Dag van de Fietshelm hopen we mensen te overtuigen dat het dragen van een helm vanzelfsprekend is en dat het helemaal niet uitmaakt als je haar daardoor platligt (lacht). Of om het met de woorden van Manu Van Acker van vorig jaar te zeggen: ‘Liever lelijk en veilig dan schoon en dood’. Als we jongeren – die het vaak niet cool vinden om een helm te dragen – willen meekrijgen in ons verhaal, moeten ook de ouders het goede voorbeeld geven. Want het dragen van een fietshelm, da’s een no-brainer!”